Δέκα μύθοι για την «πράσινη» ενέργεια

Πόσο περισσότερο κοστίζουν, πόσο αποδίδουν, πόσο «εύκολες» είναι οι τεχνολογίες που εκμεταλλεύονται τις ανανεώσιμες πηγές

The Guardian

Ενα βήμα πριν από την υπογραφή συμφωνίας για πακέτο μέτρων με στόχο την αντιμετώπιση του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής βρέθηκε η Ε.Ε. στη χθεσινή σύνοδο στο Γκντανσκ της Πολωνίας, με τη συμμετοχή του προεδρεύοντος της Ενωσης, Νικολά Σαρκοζί και των ηγετών - κρατών της διεύρυνσης του 2004. Τα μέτρα, που θα συζητηθούν στη σύνοδο κορυφής της Ενωσης στις Βρυξέλλες στις 11 και 12 Δεκεμβρίου, αφορούν την παραγωγή ποσοστού 20% της ευρωπαϊκής ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές. Πολλοί είναι, όμως, εκείνοι που θεωρούν ανέφικτες και αναποτελεσματικές τις «πράσινες τεχνολογίες». Οι αιτιάσεις τους αληθεύουν, άραγε;

1. Η ηλιακή ενέργεια είναι υπερβολικά δαπανηρή

Αν και τα σημερινά ηλιακά κάτοπτρα συλλαμβάνουν μόλις 10% της ηλιακής ενέργειας, η πρόοδος που έχει σημειωθεί στον τομέα σημαίνει ότι τα κάτοπτρα επόμενης γενιάς θα είναι λεπτότερα, θα κατασκευάζονται από πιο κατάλληλα υλικά, θα συγκρατούν περισσότερη ενέργεια και θα στοιχίζουν κλάσμα της σημερινής τους τιμής. Εταιρείες του χώρου μελετούν σήμερα τη χρήση μεγάλων παραβολικών κατόπτρων, που θα διοχετεύουν το ηλιακό φως σε λεπτό σωλήνα, θερμαίνοντας ειδικό υγρό, που με τη σειρά του θα δίνει κίνηση σε τουρμπίνα, παράγοντας ρεύμα. Αυτή η μέθοδος μπορεί να αποδειχθεί λιγότερο δαπανηρή από την παραγωγή ενέργειας με την καύση άνθρακα, ενώ με την ανάπτυξη νέων και αποτελεσματικότερων μεθόδων μεταφοράς φορτίων ηλεκτρικού ρεύματος σε μεγάλες αποστάσεις, θα καταστεί εφικτή η δημιουργία ηλιακών πάρκων σε χώρες της Βόρειας Αφρικής, που θα τροφοδοτούν με ενέργεια την Ευρώπη.

2. Η αιολική ενέργεια είναι αναξιόπιστη

Σε ορισμένες χρονικές περιόδους τους πρώτους μήνες του 2008, η Ισπανία εξασφάλισε το 40% της ηλεκτρικής της ενέργειας από ανεμογεννήτριες. Περιοχές της βόρειας Γερμανίας εμφανίζουν ενεργειακό πλεόνασμα, χάρη στα θαλάσσια αιολικά πάρκα. Η ασταθής φύση των ανέμων δεν σημαίνει ότι τα υπάρχοντα δίκτυα παροχής ρεύματος πρέπει να σχεδιαστούν εκ νέου. Αυτό που απαιτείται για τη βέλτιστη αξιοποίηση των αιολικών δυνατοτήτων της Ε.Ε. είναι η δημιουργία καλύτερων συνεκτικών ηλεκτρικών δικτύων μεταξύ κρατών και περιοχών, ώστε όσοι διαθέτουν πλεόνασμα αιολικά παραγόμενου ηλεκτρικού να μπορούν να το διοχετεύσουν σε «ελλειμματικές» αγορές. Η δημιουργία αξιόπιστου και ασφαλούς τέτοιου δικτύου θα απαιτήσει την κατασκευή πανευρωπαϊκού ενεργειακού δικτύου. Η αιολική ενέργεια αποδείχθηκε οικονομικά βιώσιμη σε πολλά κράτη, ενώ η πρόοδος στο σχεδιασμό ηλεκτροπαραγωγών ζευγών θα μειώσει δραστικά το κόστος παραγωγής ηλεκτρικού από τον άνεμο. Ορισμένες εκτιμήσεις θέλουν το 30% της διεθνούς παραγωγής ηλεκτρικού να παράγεται από την αιολική ενέργεια, μέχρι το 2020.

3. Η παραγωγή ενέργειας από τη θάλασσα είναι ανέφικτη

Η δύναμη της παλίρροιας στον πορθμό μεταξύ του ΝΑ άκρου της Σκωτίας και των νήσων Ορκνεϊ είναι από τις μεγαλύτερες στον κόσμο. Στην κορύφωση του φαινομένου, η παραγόμενη ενέργεια θα μπορούσε να τροφοδοτήσει ολόκληρο το Λονδίνο με ηλεκτρικό ρεύμα. Αντίστοιχα, ο κυματισμός του Ατλαντικού στα ισπανικά και πορτογαλικά παράλια είναι δυνατός, διαρκής και ικανός να τροφοδοτήσει με ηλεκτρικό την ευρύτερη περιοχή. Ο σχεδιασμός και η κατασκευή συσκευών ικανών να αντέξουν στις σκληρές συνθήκες του ωκεανού έχει οδηγήσει τους ερευνητές σε πολλές αποτυχίες. Το 2008, όμως, βρετανική εταιρεία κατασκεύασε, τοποθέτησε και συνέδεσε την πρώτη συσκευή παραγωγής ηλεκτρισμού από τη δύναμη των κυμάτων ανοιχτά της Βόρειας Ιρλανδίας, ενώ την πρώτη συστοιχία θαλάσσιων γεννητριών εγκατέστησε άλλη βρετανική εταιρεία, ανοιχτά των πορτογαλικών ακτών. Ανησυχία προκαλεί, όμως, η ολιγωρία του βρετανικού κράτους, που αποφεύγει να χρηματοδοτήσει τέτοια ελπιδοφόρα προγράμματα, όπως έκανε πριν από είκοσι χρόνια η Δανία για τα ιδιαίτερα επιτυχημένα της αιολικά πάρκα.

4. Η πυρηνική ενέργεια είναι φθηνότερη απ’ ό,τι άλλες πηγές ενέργειας

Αν συμφωνήσουμε ότι η παγκόσμια ενεργειακή και περιβαλλοντική κρίση είναι τόσο κρίσιμη, όσο υποστηρίζουν πολλοί επιστήμονες, η κατασκευή νέων πυρηνικών εργοστασίων πρέπει να θεωρηθεί εφικτή λύση. Αν και η διάδοση των πυρηνικών όπλων και η διαχείριση των πυρηνικών αποβλήτων αποτελούν κρίσιμα ζητήματα, το σοβαρότερο πρόβλημα αφορά το υψηλό και απρόβλεπτα εξελισσόμενο κόστος των πυρηνικών εργοστασίων. Το νέο πυρηνικό εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικού στο Ολκιλουότο της Φινλανδίας προσφέρει καλό παράδειγμα. Παρ’ ότι η παραγωγή ηλεκτρικού επρόκειτο να αρχίσει φέτος, η εταιρεία ανακοίνωσε πρόσφατα ότι η λειτουργία του εργοστασίου αναβλήθηκε μέχρι το 2012. Την εποχή υπογραφής των συμβολαίων κατασκευής, το κόστος είχε υπολογισθεί στα 3 δισ. ευρώ. Το τελικό κόστος του έργου, όμως, θα ξεπεράσει τα 6 δισ. ευρώ. Εάν δεν βρούμε νέο τρόπο κατασκευής πυρηνικών εργοστασίων, η παραγωγή ηλεκτρικού μέσω της καύσης άνθρακα θα παραμείνει η οικονομικότερη λύση.

5. Τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα είναι αργά και ακαλαίσθητα

Τείνουμε να πιστεύουμε ότι τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα έχουν μικρή αυτονομία, κακή επιτάχυνση και ακαλαίσθητο σχεδιασμό. Στην πραγματικότητα, πλησιάζει η στιγμή που τα ηλεκτρικά οχήματα θα φθάσουν τις επιδόσεις των βενζινοκίνητων. Το ηλεκτρικό αυτοκίνητο Tesla, της βρετανικής αυτοκινητοβιομηχανίας Lotus, εκπλήσσει όσους το δοκίμασαν χάρη στην αγωνιστική του επιτάχυνση. Με τιμή που υπερβαίνει τα 80.000 ευρώ, τα τέλη του 2008 ίσως να μην ήταν η καταλληλότερη στιγμή για την εισαγωγή του μοντέλου στην προβληματική διεθνή αγορά. Η καίρια καινοτομία του Tesla εντοπίζεται στις υπερσύγχρονες μπαταρίες λιθίου, που προσφέρουν μεγάλη αυτονομία και επιδόσεις αγωνιστικού αυτοκινήτου. Οι μπαταρίες πρέπει ασφαλώς να γίνουν φθηνότερες και να φορτίζουν ταχύτερα. Αυτό ακριβώς υπόσχονται σήμερα οι κατασκευαστές.

6. Τα βιοκαύσιμα είναι πάντα βλαβερά για το περιβάλλον

Η πρόσμειξη βιοκαυσίμων στα ορυκτά καύσιμα στέφθηκε μέχρι στιγμής με αποτυχία, προκαλώντας λιμό και ενισχύοντας το φαινόμενο της αποψίλωσης των δασών, καθώς αγρότες αναζητούν πλέον και μεγαλύτερες εκτάσεις για τις καλλιέργειες αυτές. Η αποτυχία της πρώτης γενιάς βιοκαυσίμων, όμως, δεν πρέπει να οδηγήσει σε οριστική απόρριψη της μεθόδου. Μέσα σε λίγα χρόνια από σήμερα, θα μπορέσουμε να παράγουμε σημαντικές ποσότητες καυσίμων από τη μετατροπή κυτταρίνης –του κοινότερου μορίου στα φυτά και τα δέντρα– σε υδρογονάνθρακες. Οι χημικοί αγωνίζονται να ανακαλύψουν φθηνή μέθοδο για τη μετατροπή αυτή, απολαμβάνοντας γενναίες χρηματοδοτήσεις από επενδυτές, όπως ο Βινόντ Χόσλα στις ΗΠΑ. Ο Χόσλα χρηματοδοτεί την αμερικανική εταιρεία Range Fuels, που θα εγκαινιάσει το πρώτο εργοστάσιο μετατροπής κυτταρίνης από ανανεώσιμη ξυλεία στην Τζόρτζια των ΗΠΑ. Αν και η κυτταρίνη είναι άφθονη στη Φύση, οι τεράστιες ανάγκες μας για καύσιμα σημαίνουν ότι θα πρέπει να αφιερώσουμε μεγάλο ποσοστό των καλλιεργήσιμων γαιών του κόσμου για την εξασφάλιση χόρτων και ξυλείας, που θα αξιοποιηθούν για την κυτταρίνη τους.

7. Η κλιματική αλλαγή «χρειάζεται» περισσότερες οργανικές καλλιέργειες

Η δυσάρεστη αλήθεια είναι ότι ήδη δυσκολευόμαστε να εξασφαλίσουμε τη διατροφή έξι δισεκατομμυρίων κατοίκων στη Γη. Ο πληθυσμός της Γης αναμένεται, στο μεταξύ, να φθάσει τα 9 δισ. το 2050. Την ίδια ώρα, το πλουσιότερο ήμισυ του πληθυσμού της Γης θα καταναλώνει ολοένα και περισσότερο κρέας. Καθώς η κτηνοτροφία απαιτεί μεγάλες εκτάσεις γης για κάθε μονάδα κρέατος που παράγει, η διατροφή των φτωχών απειλείται άμεσα. Οι περισσότερες μελέτες δείχνουν ότι οι βιολογικές καλλιέργειες παράγουν πολύ λιγότερο απ’ ό,τι οι συμβατικές. Εάν η αναλογία αυτή δεν αντιστραφεί από την επιστημονική κοινότητα, το αποτέλεσμα είναι αναπόδραστο: ο πλανήτης δεν θα μπορεί να εξασφαλίσει τη διατροφή των κατοίκων του και να παράγει την ίδια ώρα τις γιγάντιες ποσότητες κυτταρίνης που απαιτούνται για τα βιοκαύσιμα, εφόσον μεγάλες αγροτικές εκτάσεις αξιοποιηθούν για βιολογικές καλλιέργειες.

8. Οικολογικά σπίτια, η απάντηση στην εκπομπή καυσαερίων από κτίρια

Τα κτίρια ευθύνονται για το ήμισυ των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα στον κόσμο, ενώ οι κατοικίες είναι η σημαντικότερη πηγή αερίων που συντελούν στο φαινόμενο του θερμοκηπίου. Η επιμονή του βρετανικού κράτους, που απαιτεί όλα τα σπίτια να έχουν «μηδενικές εκπομπές» μέχρι το 2016 ακούγεται σαν καλή ιδέα, παρά τα δύο σημαντικά προβλήματα που εμφανίζει. Στις περισσότερες χώρες, μόλις 1% των κατοικιών κάθε χρόνο είναι νεόκτιστες, ενώ οι αυστηρότεροι οικοδομικοί κανονισμοί δεν αφορούν το υπόλοιπο 99% των σπιτιών. Δεύτερον, η κατασκευή ενός πραγματικά οικολογικού σπιτιού είναι ιδιαίτερα δαπανηρή και μπορεί να φθάσει στο διπλάσιο της τιμής ενός νεόκτιστου συμβατικού οικήματος. Η έμφαση στις οικιακές κατασκευές για περιορισμό των εκπομπών καυσαερίων δεν αποτελεί τον καλύτερο τρόπο μείωσης των αερίων του θερμοκηπίου. Θα έπρεπε, αντίθετα, να ακολουθήσουμε το παράδειγμα της Γερμανίας. Εκεί, ένας συνδυασμός κρατικών επιχορηγήσεων, φθηνών δανείων και ενημέρωσης των πολιτών πέτυχε να πείσει εκατοντάδες χιλιάδες ιδιοκτήτες παλαιότερων κτιρίων να ανακαινίσουν με λογικό κόστος τις ιδιοκτησίες τους το 2008. Οι γερμανικές κρατικές υπηρεσίες δανείζονται ιδέες από το οικολογικό κίνημα PassivHaus (Παθητικό Σπίτι), που εστιάζει τις προσπάθειές του στον περιορισμό των εκπομπών καυσαερίων στο 10% και στο 20% των κανονικών, με τη βελτίωση της θερμομόνωσης, τον περιορισμό των διαρροών ζεστού αέρα και την τοποθέτηση καινοτόμων συστημάτων θέρμανσης και εξαερισμού. Το λογικό χρηματικό κόστος αυτών των μετατροπών εξισορροπείται από την οικονομία που πετυχαίνουν οι ιδιοκτήτες στην κατανάλωση ρεύματος και πετρελαίου θέρμανσης.

9. Τα πιο αποτελεσματικά εργοστάσια ηλεκτρισμού είναι τα μεγάλα

Τα μεγάλα, υπερσύγχρονα εργοστάσια παραγωγής ρεύματος από την καύση φυσικού αερίου μετατρέπουν ποσοστό 60% της ενέργειας που δαπανούν σε ηλεκτρικό ρεύμα. Το υπόλοιπο χάνεται σε μορφή θερμότητας, που διαφεύγει στο περιβάλλον. Αν και 5% με 10% της ηλεκτρικής ενέργειας χανόταν, κατά τη μεταφορά της στους χρήστες, η αποτελεσματικότητα τέτοιων μεγάλων εργοστασίων παραγωγής είναι καλύτερη απ’ ό,τι εκείνη των μικρών σταθμών παραγωγής. Τα πράγματα, όμως, αλλάζουν γρήγορα. Νέοι τύποι μικροσκοπικών σταθμών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, που μετατρέπουν το ήμισυ της ενέργειας που παράγουν από καύσιμα σε ηλεκτρικό, φθάνουν σε αποτελεσματικότητα τα μεγάλα βιομηχανικά ηλεκτροπαραγωγά ζεύγη. Οι νέες συσκευές είναι αρκετά μικρές για να χωρέσουν σε σπίτια, ενώ είναι ικανές να παράγουν ηλεκτρικό ρεύμα και να θερμάνουν το σπίτι από το ενεργειακό τους πλεόνασμα, που εκπέμπεται σε μορφή θερμότητας. Η οικιακή παραγωγή ρεύματος σήμαινε μέχρι σήμερα την τοποθέτηση ηλιακών κατόπτρων ή ανεμογεννητριών στις οροφές. Σε λίγα χρόνια, όμως, θα πρέπει να αρχίσουμε να βλέπουμε τέτοιες μικρογεννήτριες, που ίσως θα χρησιμοποιούν ανανεώσιμα καύσιμα βασισμένα στην κυτταρίνη, μαζί με φυσικό αέριο, για την παραγωγή ηλεκτρικού και θέρμανση. Η Κορέα ηγείται αυτή τη στιγμή στη χρηματοδότηση τέτοιων καινοτόμων συστημάτων σε κτίρια γραφείων και άλλες ενεργοβόρες εγκαταστάσεις.

10. Κάθε λύση πρέπει να συνδυάζει την υψηλή τεχνολογία

Οι προηγμένες οικονομίες του κόσμου αναζητούν με πάθος λύσεις υψηλής τεχνολογίας για τον περιορισμό των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Πολλές από τις λύσεις αυτές είναι δαπανηρές και μπορεί να δημιουργήσουν περισσότερα προβλήματα απ’ όσα θα επιλύσουν. Η παραγωγή ηλεκτρισμού από την πυρηνική ενέργεια είναι ένα καλό παράδειγμα. Ισως, όμως, θα ήταν πιο οικονομικό να αναζητήσουμε απλές λύσεις για τη μείωση των εκπομπών καυσαερίων ή ακόμη και τρόπους αφαίρεσης του υπάρχοντος διοξειδίου του άνθρακα από τη γήινη ατμόσφαιρα. Υπάρχουν σήμερα πολλές ρεαλιστικές προτάσεις για την οικονομική αφαίρεση του διοξειδίου από την ατμόσφαιρα, όπως με τη χρήση της ουσίας biochar, για τον εγκλωβισμό διοξειδίου του άνθρακα και την ταυτόχρονη αύξηση της αποδοτικότητας των καλλιεργειών τροφίμων. Το biochar είναι εκπληκτική ιδέα. Η καύση αγροτικών αποβλήτων σε κενό αέρος αφήνει πίσω της κάρβουνο, που αποτελείται σχεδόν εξ ολοκλήρου από άνθρακα. Το υποπροϊόν αυτό μπορεί να ταφεί στο χώμα και να ενεργήσει ως λίπασμα. Το biochar είναι ιδιαίτερα σταθερό, ενώ ο άνθρακας που περιέχει θα μείνει αναλλοίωτος στο υπέδαφος για εκατοντάδες χρόνια. Τα αγροτικά απόβλητα κατακρατούσαν διοξείδιο του άνθρακα μέσω της φωτοσύνθεσης. Το biochar, όμως, έχει την ικανότητα να «συλλαμβάνει» το διοξείδιο αποτελεσματικά και για πάντα. Εξίσου σημαντικό είναι και το γεγονός ότι το biochar ευνοεί την αγροτική παραγωγή της τροπικής γης, χάρη στους ωφέλιμους μικροοργανισμούς που αναπτύσσονται μέσα στους πόρους των κομματιών άνθρακα. Επιστήμονες σε χώρες των τροπικών αναπτύσσουν ειδικά φουρνάκια για την παραγωγή του άνθρακα. Μερικά εκατομμύρια δολάρια δυτικής βοήθειας θα επέτρεπαν σε εκατοντάδες εκατομμύρια αγρότες να λιπαίνουν τους αγρούς τους, κατακρατώντας παράλληλα το διοξείδιο του άνθρακα που απειλεί την ατμόσφαιρα του πλανήτη μας.